مقاله 093ـ خاندان نفیسی

خاندان نفیسی. از خانواده‌های بزرگ علمی و ادبی ایران. سر سلسلة این خاندان که نام خانوادگی نفیسی بدو منسوب شده برهانالدین نفیس بن عوض بن حکیم طبیب کرمانی از اطبای بزرگ قرن 9 هجری و صاحب کتاب شرح موجز  (یعنی موجز القانون علاءالدین ابولحسن علیبن الجزم قرشی متوفی 687 ق) و شرح اسباب (یعنی اسباب و علامات امراض خاصه و عامه تألیف نجیب‌الدین محمد بن علی طبیب سمرقندی متوفی 618 ق) است که هر دو از آثار مشهور طبی و از کتب طلاب قدیم محسوب میشوند.

 نفیس بن عوض چنانکه خود در مقدمة شرح اسباب  میگوید از خاندانی بود که در طب و طبابت مشهور بودند؛ خود او هم از جوانی در کرمان به کار پزشکی و معالجة بیماران اشتغال داشت (همایی، ص 271).

 مدرس تبریزی، صاحب ریحانة الادب، آنجا که از ناظم‌الاطباء، پدر مرحوم سعید نفیسی، یاد میکند، نسبنامه او را چنین مینویسد: میرزا علیاکبر خان بن محمد حسن بن علیاکبر بن محمد علی بن محمد کاظم بن ابوالقاسم بن محمد کاظم بن سعید شریف، نفیسی معروف به ناظم‌الاطباء. این حکیم شریف همان است که در تذکرة صفویة کرمان به او اشاره شده و میر محمد مشیری، در ضمن اسامی بزرگان کرمان در حکومت گنجعلی خان نام او را آورده است (باستانی پاریزی، ص 625).

 یکی از افراد خانوادة نفیسی میرزا علیاکبر خان نفیسی ملقب به ناظم‌الاطباء است، از اطبای معروف و دانشمندان بزرگ قرن چهاردهم هجری که در 1263 ق/ 1224 ش، در کرمان به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در همان شهر به پایان رسانید. سپس، به فرا گرفتن حکمت الهی و فلسفه پرداخت و در دارالفنون تهران که تازه تأسیس شده بود طب آموخت. در 1289 ق/ 1250 ش، از مدرسه فارغ‌التحصیل شد و به تأسیس بیمارستان دولتی به سبک بیمارستانهای اروپا، به فرمان ناصرالدین شاه، مأمور گردید (سرمدی، ج 2، ص).

 میرزا علیاکبر خان ناظم‌الاطباء، پسر مرحوم آقامیرزا محمد حسن طبیب کرمانی بود (کرمانی، ص 201). حاج محمد حسن هفت پسر و دو دختر داشت که پدر سعید نفیسی، یعنی مرحوم میرزا علیاکبر خان ناظم‌الاطباء، پسر دوم او از دختر ملا محمد هدایت علی بود. یکی دیگر از برادران او که هم میرزا ابوتراب نفیسی است که در قریة فوده (پُوده) اصفهان به دنیا آمد، فرزند او دکتر ابوالقاسم نفیسی، طبیب نامدار و رئیس دانشکدة طب اصفهان بود که در همان شهر متولد شد و وجود او برای مردم آن شهر مغتنم و گرانبها بود.

 برادر دیگر ناظم‌الاطباء، میرزا عبدالرضا حکیمباشی بود که فرزند او، میرزا ارسطو خان نفیسی، در 1266 ش در شهر کرمان دیده به جهان گشود. او که از دودمان و خاندان حکیمباشی و طبیب بود، شور و شوق طبابت و تحصیل طب را از راه همنشینی با پدر و عموهای طبیب و دانشمندش میرزا خلیل خان طبیب و دکتر علیاکبرخان ناظم‌الاطباء (پدر مرحوم دکتر علیاصغر مؤدبالدوله نفیسی و استاد سعید نفیسی) به دست آورد و دیری نگذشت که به منظور تحصیل طب به تهران رهسپار شد و پس از طی کردن دروس مقدماتی برای گذراندن دورة چهار ساله وارد مدرسة دارالفنون شد و در 1298 ش تحصیلات طبی و کحاکی خود را با نمرة ممتاز 20 به پایان رساند و رتبة اول را احراز کرد (روستایی، ج، ص 42ـ43).

 یکی از منسوبان خاندان بزرگ نفیسی، عارف مشهور میرزا محمدتقی مظفرعلی شاه کرمانی (متوفی 1215 ق/ 1176 ش) است. او صاحب دیوان مشتاقیه  است که به نام شیخ مرشدش میرزا محمد مشتاقعلی شاه (مقتول در 1207 ق/ 1168 ش) سروده است. نسبت او را با مشتاقعلی شاه مشابه نسبت مولوی و شمس تبریزی دانسته‌اند.

 مظفرعلی شاه فرزند میرزا محمد کاظم، جدّ چهارم مرحوم سعید نفیسی بود؛ پسری هم به نام میرزا کاظم داشت که دختر این «میرزا کاظم» مادر میرزا آقا خان کرمانی معروف (1270 ق ـ 1314 ق/ 1231ـ1274 ش) بود و به این مناسبت میرزا آقاخان نیز از منسوبات خاندان نفیسی محسوب میشود؛ ضمن آنکه نام اصلی میرزا آقا خان، میرزا عبدالحسین، پسر میرزا عبدالرحیم پسر عبدالحسین بردسیری کرمانی است (همایی، 273ـ274).

 استاد ایرج افشار، ضمن بررسی کتابهای باقیمانده از مرحوم سعید نفیسی، به مجموعه‌ای از نفیس بن عوض اشاره کرده است که حاوی دو رسالة طبی است. محتویات این مجموعه عبارت است از:

 1. مفتاحالطب  تألیف ابوالفرج بن هندو (متوفی 420 ق / 408 ش)

 2. اصلاح الادویه المشهله  تألیف حُبش بن حسنی دمشقی در ذیقعدة 804 ق. رسالات ارزشمند دیگری نیز در این مجموعه وجود دارد (برای آگاهی، نک: افشار، ص 39).

 میرزا علیاکبر خان (ناظم‌الاطباء) کرمانی از اولین اشخاصی است که در تأسیس مدارس و مکاتب جدید سعی بلیغ کرد. وی از رجال فاضل ارجمند ایران در قرن معاصر و ازجمله پیشوایان و پایهگذاران معاریف جدید این کشور بود و مخصوصاً در ترویج فن پزشکی جدید در ایران قدمهای مؤثر برداشت (همایی، ص 274).

 میرزا علیاکبر خان نفیسی در نهضتهای فرهنگی ایران نیز پیشقدم بود. مدرسة شرف را به شیوه و روش مدارس اروپایی تأسیس کرد و بیشتر مخارج آن را شخصاً پرداخت کرد و هیچ وقت از کمکهای مالی به این مدرسه دریغ نمیورزید (روستایی، ج 2، ص 184).

 میرزا علیاکبر خان علاوه بر دانش پزشکی در جمعآوری لغت سعی فراوانی به کار برد و مجموعه‌ای بینظیر و ارزشمند در این زمینه فراهم آورد که پس از مرگش، فرزندانش این مجموعه را به نام «فرهنگ نفیسی» در 5 جلد چاپ و منتشر کردند (منجمی، ج 2، ص 577 ـ 578).

 آثار میرزا علیاکبر خان ناظمالدوله عبارتاند از: پزشکینامه : چاپ سنگی، قطع رحلی، 957 صفحه، 1277 ش (مشار، ص 606)؛ تعلیمات ابتدایی : تهران، 1317 ق / 1378 ش، چاپ سنگی، خط یحیی بن محمدباقر تفرشی، قطع جیبی، 282 صفحه (مشار، ص 914)؛ نامة زبانآموز (دستور زبان): تهران 1276 ش، سنگی، 311 صفحه (مشار، ص 3235).

 آقای محمدتقی سرمدی در کتاب خود، پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان، به تألیفات دیگری از میرزا علیاکبر خان نفیسی به شرح زیر اشاره کرده است:

 1. کتاب در پاتولوژی و کلینیک جراحی؛ 2. رسالهای در فیزیک؛ 3. رسالهای در جراحی؛ 4. رسالهای در تراپوتیک یا درمان؛ 5. دو رساله در سوءهضم؛ 6. کتابی به نام مذاکرات (سرمدی، ج 2، ص 183ـ 185).

 میرزا علیاکبر خان ناظم‌الاطباء پنج پسر و دو دختر داشت: دکتر علیاصغر خان مؤدبالدوله، استاد سعید نفیسی، دکتر حسن شرف نفیسی، حسین نفیسی، مهندس فتحالله نفیسی که هر یک در کار خود شهرتی بسزا داشتند (حبیبآبادی، ج 5، ص 1702).

 دکتر میرزا علیاصغر خان نفیسی در عهد ناصری به دنیا آمد. وی پس از پایان تحصیلات مقدماتی به تشویق پدر وارد مدرسة طب دارالفنون شد و نزد دکتر «دیولافوآ» و طبیبان دیگر به فراگیری علم طب پرداخت. در دوران حکومت مظفری برای ادامة تحصیل رهسپار فرنگ شد و پس از چندین سال، در طب داخلی از دانشگاه پاریس فارغ‌التحصیل شد. وی همزمان با نهضت مشروطیت به ایران بازگشت و در سمتِ دانشیار، مترجم و معلم تشریح توصیفی و طب مقدماتی به کار اشتغال ورزید (روستایی، ج 2، ص 556).

 مؤدبالدوله، دکتر علیاصغر خان نفیسی، در کنار پدر و با همراهی او مدارج ترقی را طی کرد.

 او در 1284 ش اولین مجلة پزشکی ایران را با عنوان حفظالصحه  یا مجلة طبی، منتشر کرد که از مجلات مهم و درخور توجه بود.

 از دیگر شخصیتهای مهم خانوادة نفیسی دکتر مشرف نفیسی بود. در گاهشمار تاریخ کرمان، در شهریور 1320، محمدعلی فروغی نخستوزیر، کابینه خود را تعیین و به مجلس شورای ملی معرفی کرد. در این کابینه دکتر مشرف نفیسی، فرزند ناظم‌الاطباء، در سمتِ وزیر دارایی معرفی شد. در جایی دیگر آمده که در 29 اسفند 1329، حسینعلاء نخستوزیر، دولت خود را معرفی کرد. در این دولت دکتر عباس نفیسی کرمانی به عنوان معاون وزیر بهداری و مهندس حبیب نفیسی کرمانی به عنوان معاون وزیر کار معرفی شدند.

 در 18 فروردین 1330، حسینعلاء نخستوزیر، در فهرست افراد کابینة خود نامِ دکتر عباس نفیسی کرمانی را به عنوان کفیل وزارت بهداری و مهندس حبیب نفیسی کرمانی را به عنوان کفیل وزارت کار معرفی کرد. در 27 فروردین 1330، دکتر عباس نفیسی کرمانی وزیر بهداری شد و در 15 اردیبهشت همان سال به معاونت نخستوزیر منصوب گردید (کرمانی، جاهای متعدد).

 دکتر عباس نفیسی در 1312 ش، کتابی با عنوان طب در ایران، در پاریس و به زبان فرانسه، منتشر کرد که عمدتاً بر مبنای ذخیرة خوارزمشاهی  اثر سید اسماعیل جرجانی بود (الگود، ص 6).

 سعید نفیسی دومین فرزند میرزا علیاکبر خان نفیسی، ناظمالدوله، فعالترین عضو خانوادة نفیسی در قرن اخیر بوده است. او خود را چنین معرفی کرده است:

اینجانب سعید نفیسی پسر مرحوم دکتر علیاکبر نفیسی، ناظم‌الاطباء، از احفاد حکیم برهانالدین نفیس بن عوض بن حکیم کرمانی طبیب معروف قرن هشتم و نهم هجری، مؤلف کتابهای مشهور در طب و شارح کتب ابن سینا و دیگران، در تهران در 18 خرداد 1274 ش، متولد شدم. از جانب مادر، نوادة میرزا آقا خان اعتمادالدوله نوری صدراعظم معروف ناصرالدین شاه هستم (وحید، ص 1008).

 استاد سعید نفیسی محقق، ایران شناس، ادیب، مورخ، مترجم و نویسندة معاصر، یکی از چهره‌های برجستة فرهنگ و ادب ایران است که همة عمر خود را در راه کسب علم و نشر آن به سر برد و با تدوین آثار تحقیقی در زمینه‌های مختلف، چهرهای به یاد ماندنی در تاریخ علم و فرهنگ ایران زمین از خود به یادگار گذاشت (جلالی، ص 64).

 استاد سعید نفیسی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسة شرف که پدرش آن را تأسیس کرده بود، گذرانید و تحصیلات متوسطه را در مدرسة علمیه به اتمام رساند. با برادرانش دکتر علیاصغر خان نفیسی به اروپا رفت و تحصیلات خود را در سوئیس و سپس در دانشگاه پاریس تکمیل کرد و در سال 1297 ش به ایران بازگشت و در مدارس تهران به تدریس زبان فرانسه، پرداخت (سبحانی، ص 636).

 سعید نفیسی پس از بازگشت به ایران، در زمرة کارمندان وزارت فواید عامه و سپس وزارت معارف به کار مشغول شد. پس از تأسیس دانشگاه تهران به تدریس ادبیات و تاریخ در دانشکده‌های ادبیات و حقوق پرداخت. با آشنایی به چند زبان خارجی و آگاهیهای وسیع در زمینة فرهنگ و ادب جهان، در چند دانشگاه خارجی نیز به تدریس پرداخت. او مدتی در دانشگاه اسلامی علیگرد هندوستان درس میداد. در محافل و مجامع ادبی و فرهنگی آسیایی و اروپایی فردی مشهور، مورد احترام و شناخته شده بود (عسکری).

 از نظر شخصیت فردی مؤدب، فروتن، افتاده، مهربان، خوشروی و خوشخوی، دوستباز، صمیمی، بخشنده، نیکوکار، و بیاعتنا به مال دنیا بود.

 در سال 1328 ش، با همکاری ایرج افشار شاهکارهای نثر فارسی معاصر  را تدوین کرد و مجموعه‌ای از چرند و پرند  و نوشته‌های طالبوف و جمالزاده و صادق هدایت را گرد آورد (افشار ص 135).

 اولین اثری که سعید نفیسی در سال 1290 ش منتشر کرد در زمینة پزشکی بود و آن ترجمة کتاب معالجة تازه برای حفظ دندان و دهان  بود که پشت جلد نوشته شده بود: ترجمة سعید بن ناظم‌الاطباء، (دانشکدة ادبیات، شمارة مسلسل 55، 1345).

 سال شمار زندگی مرحوم سعید نفیسی به نقل از باستانی پاریزی (ص 642 ـ 643) چنین است:

 تاریخ تولد: 18 خرداد 1274 ش / 3 ذیحجة 1311 ق، در تهران

1288 ش: عزیمت به اروپا و تکمیل تحصیلات.

 1290 ش: انتشار اولین اثر سعید نفیسی با عنوان معالجة تازه برای حفظ دندان و دهان .

 1297 ش: بازگشت به ایران و عضویت ادارة فلاحت

 1300 ش: تأسیس مجلة  فلاحت و تجارت،  ریاست ادارة امتیازات و ادارة راه دماوند

 1302 ش: تأسیس روزنامة امید

 1303 ش: تأسیس مجلة شرق، به مدیریت مرحوم محمد رمضانی

 1313 ش: ورود به دانشگاه تهران

 1324 ش: تأسیس مجلة پیام نو

 1328 ش: بازنشستگی از دانشگاه تهران

 1337 ش: تجدید تدریس در دانشگاه بر طبق قانون اختصاصی مصوبة مجلس شورای ملی

 دوشنبه 6 شعبان 1386 ق/ 23 آبان 1345/ 15 نوامبر 1966 م: در گذشت استاد سعید نفیسی در 72 سالگی

 کارنامة پر برگ و بار استاد شگفت‌انگیز است، بیتردید هیچ پژوهشگر ایرانی از حیث کثرت آثار و تنوع و گستردگی مطالب با او قابل قیاس نیست، دایرة توجهات او آنقدر وسیع و متنوع و نوشته هایش آنچنان عمیق است که چند کتاب باید نوشت تا بتوان فعالیتهای همه جانبة او را توصیف کرد که ارزش سهم عظیم او در پیشبرد ادب معاصر ایران آشکار شود. او چهل سال تدریس کرد و پنجاه سال نوشت (نفیسی، مقدمة جربزهدار).

 در فرهنگستان ایران، که در سال 1313 ش به دستور رضاشاه و به همت محمدعلی فروغی تأسیس و تا شهریور 1320 فعالیت داشت، نام سعید نفیسی جزء اولین اعضای آن ثبت شده است (سبحانی، ص 272).

 استاد سعید نفیسی در 1330 به افغانستان رفت و چهار ماه به عنوان استاد افتخاری در دانشگاه کابل تدریس کرد. سفرهایی نیز به پاکستان داشت. در اولین سفر به آن کشور مهمان اقبال آکادمی، سپس دانشگاه‌های کراچی، لاهور، حیدر آباد سند، ملتان، کویته و پیشاور بود او در کنگرة فلسفة شرق در پیشاور شرکت کرد (1334 ش). سفر دومش به پاکستان برای شرکت در کنگرة اسلامی در لاهور بود. نفیسی سفری نیز به مصر داشت و در آنجا یک دوره تاریخ ادبیات ایران را در دانشگاه قاهرة تدریس کرد. او سفرهایی نیز به لبنان، ایتالیا، سوئیس، آلمان، بلژیک، فرانسه، انگلستان، هلند، دانمارک، چکسلواکی، مجارستان، رومانی، بلغارستان و امریکا (1339) کرد. در سفرش به امریکا در چهارمین کنگرة بینالمللی هنر باستانشناسی ایران در نیویورک شرکت کرد. در همان سفر نمایندة دولت ایران در کمیتة فنی وحدت نامهای جغرافیایی در سازمان ملل متحد شد. استاد نفیسی در 1344 به شوروی سابق نیز سفر کرد. گرچه استاد برای گذراندن اواخر عمر پربارش خانة کوچکی در پاریس خرید تا بقیه عمر را در آنجا سپری کند، اما تقدیر چنین خواست که وقتی برای شرکت در نخستین کنگرة جهانی ایرانشناسی به تهران آمد، بیمار شد و در 22 آبان ماه 1345، در بیمارستان شوروی در گذشت (جلالی، ص 64ـ68).

 استاد نفیسی کتابخانهای بزرگ داشت که بخش اصلی آن مجموعه کتابهای پدرش، ناظم‌الاطباء، بود. موضوع کتابهای مهم مجموعة نفیسی ایرانشناسی، اسلام و مخصوصاً ادبیات و زبانهای فارسی و عربی بود. استاد نفیسی بهترین مجموعة کتابهای درسی دربارة ایران را در کتابخانة خود داشت. کتابخانة او حدود 1200 جلد کتاب خطی داشت. او پیش از مرگ، به سبب مشکلات مالی و اینکه میدانست هیچ کتابخانهای در خانواده ها ماندگار نخواهد بود، آن را به فروش رساند (جلالی، ص 67).

 آنچه در فهرست کتابشناسی آثار سعید نفیسی، در راهنمای کتاب، سال نهم، به چاپ رسیده مشتمل بر 110 عنوان کتاب، 4 مجله و هزاران مقاله به زبانهای گوناگون است. بر اساس این فهرست استاد سعید نفیسی 7 اثر در ادبیات فارسی، 14 اثر در ادبیات اروپایی، 38 اثر در متون فارسی، 18 اثر در مباحث تحقیقی در ادبیات فارسی و ایران، 18 اثر در تاریخ ایران، 4 اثر در زمینة لغت، 2 اثر در زمینة کتابشناسی و 2 اثر در ترجمة تاریخ در پروندة علمی خود دارد ( راهنمای کتاب، ص 472ـ476). همچنین مقالات متعددی نیز در نشریات ایرانی و غیرایرانی از وی به چاپ رسیده است.

مقاله 093ـ خاندان نفیسی

خاندان نفیسی. از خانواده‌های بزرگ علمی و ادبی ایران. سر سلسلة این خاندان که نام خانوادگی نفیسی بدو منسوب شده برهانالدین نفیس بن عوض بن حکیم طبیب کرمانی از اطبای بزرگ قرن 9 هجری و صاحب کتاب شرح موجز  (یعنی موجز القانون علاءالدین ابولحسن علیبن الجزم قرشی متوفی 687 ق) و شرح اسباب (یعنی اسباب و علامات امراض خاصه و عامه تألیف نجیب‌الدین محمد بن علی طبیب سمرقندی متوفی 618 ق) است که هر دو از آثار مشهور طبی و از کتب طلاب قدیم محسوب میشوند.

 نفیس بن عوض چنانکه خود در مقدمة شرح اسباب  میگوید از خاندانی بود که در طب و طبابت مشهور بودند؛ خود او هم از جوانی در کرمان به کار پزشکی و معالجة بیماران اشتغال داشت (همایی، ص 271).

 مدرس تبریزی، صاحب ریحانة الادب، آنجا که از ناظم‌الاطباء، پدر مرحوم سعید نفیسی، یاد میکند، نسبنامه او را چنین مینویسد: میرزا علیاکبر خان بن محمد حسن بن علیاکبر بن محمد علی بن محمد کاظم بن ابوالقاسم بن محمد کاظم بن سعید شریف، نفیسی معروف به ناظم‌الاطباء. این حکیم شریف همان است که در تذکرة صفویة کرمان به او اشاره شده و میر محمد مشیری، در ضمن اسامی بزرگان کرمان در حکومت گنجعلی خان نام او را آورده است (باستانی پاریزی، ص 625).

 یکی از افراد خانوادة نفیسی میرزا علیاکبر خان نفیسی ملقب به ناظم‌الاطباء است، از اطبای معروف و دانشمندان بزرگ قرن چهاردهم هجری که در 1263 ق/ 1224 ش، در کرمان به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در همان شهر به پایان رسانید. سپس، به فرا گرفتن حکمت الهی و فلسفه پرداخت و در دارالفنون تهران که تازه تأسیس شده بود طب آموخت. در 1289 ق/ 1250 ش، از مدرسه فارغ‌التحصیل شد و به تأسیس بیمارستان دولتی به سبک بیمارستانهای اروپا، به فرمان ناصرالدین شاه، مأمور گردید (سرمدی، ج 2، ص).

 میرزا علیاکبر خان ناظم‌الاطباء، پسر مرحوم آقامیرزا محمد حسن طبیب کرمانی بود (کرمانی، ص 201). حاج محمد حسن هفت پسر و دو دختر داشت که پدر سعید نفیسی، یعنی مرحوم میرزا علیاکبر خان ناظم‌الاطباء، پسر دوم او از دختر ملا محمد هدایت علی بود. یکی دیگر از برادران او که هم میرزا ابوتراب نفیسی است که در قریة فوده (پُوده) اصفهان به دنیا آمد، فرزند او دکتر ابوالقاسم نفیسی، طبیب نامدار و رئیس دانشکدة طب اصفهان بود که در همان شهر متولد شد و وجود او برای مردم آن شهر مغتنم و گرانبها بود.

 برادر دیگر ناظم‌الاطباء، میرزا عبدالرضا حکیمباشی بود که فرزند او، میرزا ارسطو خان نفیسی، در 1266 ش در شهر کرمان دیده به جهان گشود. او که از دودمان و خاندان حکیمباشی و طبیب بود، شور و شوق طبابت و تحصیل طب را از راه همنشینی با پدر و عموهای طبیب و دانشمندش میرزا خلیل خان طبیب و دکتر علیاکبرخان ناظم‌الاطباء (پدر مرحوم دکتر علیاصغر مؤدبالدوله نفیسی و استاد سعید نفیسی) به دست آورد و دیری نگذشت که به منظور تحصیل طب به تهران رهسپار شد و پس از طی کردن دروس مقدماتی برای گذراندن دورة چهار ساله وارد مدرسة دارالفنون شد و در 1298 ش تحصیلات طبی و کحاکی خود را با نمرة ممتاز 20 به پایان رساند و رتبة اول را احراز کرد (روستایی، ج، ص 42ـ43).

 یکی از منسوبان خاندان بزرگ نفیسی، عارف مشهور میرزا محمدتقی مظفرعلی شاه کرمانی (متوفی 1215 ق/ 1176 ش) است. او صاحب دیوان مشتاقیه  است که به نام شیخ مرشدش میرزا محمد مشتاقعلی شاه (مقتول در 1207 ق/ 1168 ش) سروده است. نسبت او را با مشتاقعلی شاه مشابه نسبت مولوی و شمس تبریزی دانسته‌اند.

 مظفرعلی شاه فرزند میرزا محمد کاظم، جدّ چهارم مرحوم سعید نفیسی بود؛ پسری هم به نام میرزا کاظم داشت که دختر این «میرزا کاظم» مادر میرزا آقا خان کرمانی معروف (1270 ق ـ 1314 ق/ 1231ـ1274 ش) بود و به این مناسبت میرزا آقاخان نیز از منسوبات خاندان نفیسی محسوب میشود؛ ضمن آنکه نام اصلی میرزا آقا خان، میرزا عبدالحسین، پسر میرزا عبدالرحیم پسر عبدالحسین بردسیری کرمانی است (همایی، 273ـ274).

 استاد ایرج افشار، ضمن بررسی کتابهای باقیمانده از مرحوم سعید نفیسی، به مجموعه‌ای از نفیس بن عوض اشاره کرده است که حاوی دو رسالة طبی است. محتویات این مجموعه عبارت است از:

 1. مفتاحالطب  تألیف ابوالفرج بن هندو (متوفی 420 ق / 408 ش)

 2. اصلاح الادویه المشهله  تألیف حُبش بن حسنی دمشقی در ذیقعدة 804 ق. رسالات ارزشمند دیگری نیز در این مجموعه وجود دارد (برای آگاهی، نک: افشار، ص 39).

 میرزا علیاکبر خان (ناظم‌الاطباء) کرمانی از اولین اشخاصی است که در تأسیس مدارس و مکاتب جدید سعی بلیغ کرد. وی از رجال فاضل ارجمند ایران در قرن معاصر و ازجمله پیشوایان و پایهگذاران معاریف جدید این کشور بود و مخصوصاً در ترویج فن پزشکی جدید در ایران قدمهای مؤثر برداشت (همایی، ص 274).

 میرزا علیاکبر خان نفیسی در نهضتهای فرهنگی ایران نیز پیشقدم بود. مدرسة شرف را به شیوه و روش مدارس اروپایی تأسیس کرد و بیشتر مخارج آن را شخصاً پرداخت کرد و هیچ وقت از کمکهای مالی به این مدرسه دریغ نمیورزید (روستایی، ج 2، ص 184).

 میرزا علیاکبر خان علاوه بر دانش پزشکی در جمعآوری لغت سعی فراوانی به کار برد و مجموعه‌ای بینظیر و ارزشمند در این زمینه فراهم آورد که پس از مرگش، فرزندانش این مجموعه را به نام «فرهنگ نفیسی» در 5 جلد چاپ و منتشر کردند (منجمی، ج 2، ص 577 ـ 578).

 آثار میرزا علیاکبر خان ناظمالدوله عبارتاند از: پزشکینامه : چاپ سنگی، قطع رحلی، 957 صفحه، 1277 ش (مشار، ص 606)؛ تعلیمات ابتدایی : تهران، 1317 ق / 1378 ش، چاپ سنگی، خط یحیی بن محمدباقر تفرشی، قطع جیبی، 282 صفحه (مشار، ص 914)؛ نامة زبانآموز (دستور زبان): تهران 1276 ش، سنگی، 311 صفحه (مشار، ص 3235).

 آقای محمدتقی سرمدی در کتاب خود، پژوهشی در تاریخ پزشکی و درمان جهان، به تألیفات دیگری از میرزا علیاکبر خان نفیسی به شرح زیر اشاره کرده است:

 1. کتاب در پاتولوژی و کلینیک جراحی؛ 2. رسالهای در فیزیک؛ 3. رسالهای در جراحی؛ 4. رسالهای در تراپوتیک یا درمان؛ 5. دو رساله در سوءهضم؛ 6. کتابی به نام مذاکرات (سرمدی، ج 2، ص 183ـ 185).

 میرزا علیاکبر خان ناظم‌الاطباء پنج پسر و دو دختر داشت: دکتر علیاصغر خان مؤدبالدوله، استاد سعید نفیسی، دکتر حسن شرف نفیسی، حسین نفیسی، مهندس فتحالله نفیسی که هر یک در کار خود شهرتی بسزا داشتند (حبیبآبادی، ج 5، ص 1702).

 دکتر میرزا علیاصغر خان نفیسی در عهد ناصری به دنیا آمد. وی پس از پایان تحصیلات مقدماتی به تشویق پدر وارد مدرسة طب دارالفنون شد و نزد دکتر «دیولافوآ» و طبیبان دیگر به فراگیری علم طب پرداخت. در دوران حکومت مظفری برای ادامة تحصیل رهسپار فرنگ شد و پس از چندین سال، در طب داخلی از دانشگاه پاریس فارغ‌التحصیل شد. وی همزمان با نهضت مشروطیت به ایران بازگشت و در سمتِ دانشیار، مترجم و معلم تشریح توصیفی و طب مقدماتی به کار اشتغال ورزید (روستایی، ج 2، ص 556).

 مؤدبالدوله، دکتر علیاصغر خان نفیسی، در کنار پدر و با همراهی او مدارج ترقی را طی کرد.

 او در 1284 ش اولین مجلة پزشکی ایران را با عنوان حفظالصحه  یا مجلة طبی، منتشر کرد که از مجلات مهم و درخور توجه بود.

 از دیگر شخصیتهای مهم خانوادة نفیسی دکتر مشرف نفیسی بود. در گاهشمار تاریخ کرمان، در شهریور 1320، محمدعلی فروغی نخستوزیر، کابینه خود را تعیین و به مجلس شورای ملی معرفی کرد. در این کابینه دکتر مشرف نفیسی، فرزند ناظم‌الاطباء، در سمتِ وزیر دارایی معرفی شد. در جایی دیگر آمده که در 29 اسفند 1329، حسینعلاء نخستوزیر، دولت خود را معرفی کرد. در این دولت دکتر عباس نفیسی کرمانی به عنوان معاون وزیر بهداری و مهندس حبیب نفیسی کرمانی به عنوان معاون وزیر کار معرفی شدند.

 در 18 فروردین 1330، حسینعلاء نخستوزیر، در فهرست افراد کابینة خود نامِ دکتر عباس نفیسی کرمانی را به عنوان کفیل وزارت بهداری و مهندس حبیب نفیسی کرمانی را به عنوان کفیل وزارت کار معرفی کرد. در 27 فروردین 1330، دکتر عباس نفیسی کرمانی وزیر بهداری شد و در 15 اردیبهشت همان سال به معاونت نخستوزیر منصوب گردید (کرمانی، جاهای متعدد).

 دکتر عباس نفیسی در 1312 ش، کتابی با عنوان طب در ایران، در پاریس و به زبان فرانسه، منتشر کرد که عمدتاً بر مبنای ذخیرة خوارزمشاهی  اثر سید اسماعیل جرجانی بود (الگود، ص 6).

 سعید نفیسی دومین فرزند میرزا علیاکبر خان نفیسی، ناظمالدوله، فعالترین عضو خانوادة نفیسی در قرن اخیر بوده است. او خود را چنین معرفی کرده است:

اینجانب سعید نفیسی پسر مرحوم دکتر علیاکبر نفیسی، ناظم‌الاطباء، از احفاد حکیم برهانالدین نفیس بن عوض بن حکیم کرمانی طبیب معروف قرن هشتم و نهم هجری، مؤلف کتابهای مشهور در طب و شارح کتب ابن سینا و دیگران، در تهران در 18 خرداد 1274 ش، متولد شدم. از جانب مادر، نوادة میرزا آقا خان اعتمادالدوله نوری صدراعظم معروف ناصرالدین شاه هستم (وحید، ص 1008).

 استاد سعید نفیسی محقق، ایران شناس، ادیب، مورخ، مترجم و نویسندة معاصر، یکی از چهره‌های برجستة فرهنگ و ادب ایران است که همة عمر خود را در راه کسب علم و نشر آن به سر برد و با تدوین آثار تحقیقی در زمینه‌های مختلف، چهرهای به یاد ماندنی در تاریخ علم و فرهنگ ایران زمین از خود به یادگار گذاشت (جلالی، ص 64).

 استاد سعید نفیسی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسة شرف که پدرش آن را تأسیس کرده بود، گذرانید و تحصیلات متوسطه را در مدرسة علمیه به اتمام رساند. با برادرانش دکتر علیاصغر خان نفیسی به اروپا رفت و تحصیلات خود را در سوئیس و سپس در دانشگاه پاریس تکمیل کرد و در سال 1297 ش به ایران بازگشت و در مدارس تهران به تدریس زبان فرانسه، پرداخت (سبحانی، ص 636).

 سعید نفیسی پس از بازگشت به ایران، در زمرة کارمندان وزارت فواید عامه و سپس وزارت معارف به کار مشغول شد. پس از تأسیس دانشگاه تهران به تدریس ادبیات و تاریخ در دانشکده‌های ادبیات و حقوق پرداخت. با آشنایی به چند زبان خارجی و آگاهیهای وسیع در زمینة فرهنگ و ادب جهان، در چند دانشگاه خارجی نیز به تدریس پرداخت. او مدتی در دانشگاه اسلامی علیگرد هندوستان درس میداد. در محافل و مجامع ادبی و فرهنگی آسیایی و اروپایی فردی مشهور، مورد احترام و شناخته شده بود (عسکری).

 از نظر شخصیت فردی مؤدب، فروتن، افتاده، مهربان، خوشروی و خوشخوی، دوستباز، صمیمی، بخشنده، نیکوکار، و بیاعتنا به مال دنیا بود.

 در سال 1328 ش، با همکاری ایرج افشار شاهکارهای نثر فارسی معاصر  را تدوین کرد و مجموعه‌ای از چرند و پرند  و نوشته‌های طالبوف و جمالزاده و صادق هدایت را گرد آورد (افشار ص 135).

 اولین اثری که سعید نفیسی در سال 1290 ش منتشر کرد در زمینة پزشکی بود و آن ترجمة کتاب معالجة تازه برای حفظ دندان و دهان  بود که پشت جلد نوشته شده بود: ترجمة سعید بن ناظم‌الاطباء، (دانشکدة ادبیات، شمارة مسلسل 55، 1345).

 سال شمار زندگی مرحوم سعید نفیسی به نقل از باستانی پاریزی (ص 642 ـ 643) چنین است:

 تاریخ تولد: 18 خرداد 1274 ش / 3 ذیحجة 1311 ق، در تهران

1288 ش: عزیمت به اروپا و تکمیل تحصیلات.

 1290 ش: انتشار اولین اثر سعید نفیسی با عنوان معالجة تازه برای حفظ دندان و دهان .

 1297 ش: بازگشت به ایران و عضویت ادارة فلاحت

 1300 ش: تأسیس مجلة  فلاحت و تجارت،  ریاست ادارة امتیازات و ادارة راه دماوند

 1302 ش: تأسیس روزنامة امید

 1303 ش: تأسیس مجلة شرق، به مدیریت مرحوم محمد رمضانی

 1313 ش: ورود به دانشگاه تهران

 1324 ش: تأسیس مجلة پیام نو

 1328 ش: بازنشستگی از دانشگاه تهران

 1337 ش: تجدید تدریس در دانشگاه بر طبق قانون اختصاصی مصوبة مجلس شورای ملی

 دوشنبه 6 شعبان 1386 ق/ 23 آبان 1345/ 15 نوامبر 1966 م: در گذشت استاد سعید نفیسی در 72 سالگی

 کارنامة پر برگ و بار استاد شگفت‌انگیز است، بیتردید هیچ پژوهشگر ایرانی از حیث کثرت آثار و تنوع و گستردگی مطالب با او قابل قیاس نیست، دایرة توجهات او آنقدر وسیع و متنوع و نوشته هایش آنچنان عمیق است که چند کتاب باید نوشت تا بتوان فعالیتهای همه جانبة او را توصیف کرد که ارزش سهم عظیم او در پیشبرد ادب معاصر ایران آشکار شود. او چهل سال تدریس کرد و پنجاه سال نوشت (نفیسی، مقدمة جربزهدار).

 در فرهنگستان ایران، که در سال 1313 ش به دستور رضاشاه و به همت محمدعلی فروغی تأسیس و تا شهریور 1320 فعالیت داشت، نام سعید نفیسی جزء اولین اعضای آن ثبت شده است (سبحانی، ص 272).

 استاد سعید نفیسی در 1330 به افغانستان رفت و چهار ماه به عنوان استاد افتخاری در دانشگاه کابل تدریس کرد. سفرهایی نیز به پاکستان داشت. در اولین سفر به آن کشور مهمان اقبال آکادمی، سپس دانشگاه‌های کراچی، لاهور، حیدر آباد سند، ملتان، کویته و پیشاور بود او در کنگرة فلسفة شرق در پیشاور شرکت کرد (1334 ش). سفر دومش به پاکستان برای شرکت در کنگرة اسلامی در لاهور بود. نفیسی سفری نیز به مصر داشت و در آنجا یک دوره تاریخ ادبیات ایران را در دانشگاه قاهرة تدریس کرد. او سفرهایی نیز به لبنان، ایتالیا، سوئیس، آلمان، بلژیک، فرانسه، انگلستان، هلند، دانمارک، چکسلواکی، مجارستان، رومانی، بلغارستان و امریکا (1339) کرد. در سفرش به امریکا در چهارمین کنگرة بینالمللی هنر باستانشناسی ایران در نیویورک شرکت کرد. در همان سفر نمایندة دولت ایران در کمیتة فنی وحدت نامهای جغرافیایی در سازمان ملل متحد شد. استاد نفیسی در 1344 به شوروی سابق نیز سفر کرد. گرچه استاد برای گذراندن اواخر عمر پربارش خانة کوچکی در پاریس خرید تا بقیه عمر را در آنجا سپری کند، اما تقدیر چنین خواست که وقتی برای شرکت در نخستین کنگرة جهانی ایرانشناسی به تهران آمد، بیمار شد و در 22 آبان ماه 1345، در بیمارستان شوروی در گذشت (جلالی، ص 64ـ68).

 استاد نفیسی کتابخانهای بزرگ داشت که بخش اصلی آن مجموعه کتابهای پدرش، ناظم‌الاطباء، بود. موضوع کتابهای مهم مجموعة نفیسی ایرانشناسی، اسلام و مخصوصاً ادبیات و زبانهای فارسی و عربی بود. استاد نفیسی بهترین مجموعة کتابهای درسی دربارة ایران را در کتابخانة خود داشت. کتابخانة او حدود 1200 جلد کتاب خطی داشت. او پیش از مرگ، به سبب مشکلات مالی و اینکه میدانست هیچ کتابخانهای در خانواده ها ماندگار نخواهد بود، آن را به فروش رساند (جلالی، ص 67).

 آنچه در فهرست کتابشناسی آثار سعید نفیسی، در راهنمای کتاب، سال نهم، به چاپ رسیده مشتمل بر 110 عنوان کتاب، 4 مجله و هزاران مقاله به زبانهای گوناگون است. بر اساس این فهرست استاد سعید نفیسی 7 اثر در ادبیات فارسی، 14 اثر در ادبیات اروپایی، 38 اثر در متون فارسی، 18 اثر در مباحث تحقیقی در ادبیات فارسی و ایران، 18 اثر در تاریخ ایران، 4 اثر در زمینة لغت، 2 اثر در زمینة کتابشناسی و 2 اثر در ترجمة تاریخ در پروندة علمی خود دارد ( راهنمای کتاب، ص 472ـ476). همچنین مقالات متعددی نیز در نشریات ایرانی و غیرایرانی از وی به چاپ رسیده است.

ارسطو

384قبل از میلاددریونان _ 367 قبل از میلاد مدرسه ی افلاطون را درآتن تاسیس می کند _ 340قبل از میلاد معلم اسکندر میشود _ 322قبل از میلاد میمیرد.

ارسطو یکی از فلافصه .دانشمندان باستان بود.او در شاخه های مختلف علم طب مطالعه کرد و مطالبی نیز به آن ها افزود.رو شاگرد افلاطون ومعلم اسکندر کبیر بود.ارسطو بیش از 500جانور را تشریح کردواز این نظر پایه گذارطبقه بندی جانوران محسوب میشود.

بقراط

متولد 460 فبل از میلاد در بسیاری از شاخه های پزشکی از قبیل جراحی ،سرطان ، زخم معده،تخصص داشت و همه را در کتابی جامع جمع آوری کرد .

بقراط پزشکی یونانی در عهد باستان بود وهمه او را به عنوان پدر علم طب می شناسند.او این علم رااز خرافات دوران خود متمایز کرد و پایه های علمی محکم برای آن بنا کرد . سوگند بقراط که همه اطبا باید آنرا به عنوان قبول تعهد ادا کنند گرچه به دست او نوشته نشد،اما تمام عقاید و نظریات او در آن نهفته است .

فیثاغورث:

   580قبل از میلاد،متولد جزیره ی ساموس،یونان

   500قبل از میلاد درمتاپونتم می میرد*

      _فیثاغورث ریاضیدان وفیلسوف یونانی است که فرضیه ی فیثاغورث را پایه گذاری کرد.اواعتقد داشت کهکشان ها براساس اصول درگردشند.برای ترویج این نظریه او مدرسه ای را تاسیس کرد وشاگردان او به فیثاغورثیان شهرت یافتند.او که پایه گذار ریاضیات امروزین محسوب می شدتاثیر زیادی در متفکرین بزرگ مثل افلاطون وارسطو گذاشته است.